Idempotent İşlemler Nedir?

9 Eylül 2025 Salı

Bilgi teknolojilerinde “idempotent” terimi, aynı işlemin birden fazla kez uygulanmasının, ilk seferinden sonra sistem üzerinde ek bir etki yaratmamasını ifade eder. Yani işlemi bir kez çalıştırmak ile yüz kez çalıştırmak aynı sonucu verir. Bu özellik özellikle web servisleri, API tasarımları ve dağıtık sistemlerde kritik bir rol oynar.

Örneğin, bir bankacılık uygulamasında “bakiyeyi görüntüle” isteği idempotenttir; çünkü kaç kez çağrılsa da bakiyeniz değişmez. Ancak “para transferi” işlemi idempotent değildir; aynı isteğin tekrar tekrar çalışması bakiyenizi etkiler.

HTTP protokolünde de bazı yöntemler idempotent olarak tanımlanmıştır. Örneğin, GET, PUT ve DELETE yöntemleri idempotent kabul edilirken, POST genellikle değildir. Bu sayede istemciler ve sunucular, tekrarlanan ağ çağrılarında güvenli davranabilir.

Idempotent işlemler, sistemlerin güvenilirliğini ve hata toleransını artırır. Ağ hataları nedeniyle aynı istek birkaç kez gönderildiğinde, idempotent tasarımlar sayesinde veriler tutarlı kalır. Bu nedenle modern API tasarımında idempotensi sağlamak, neredeyse bir gereklilik haline gelmiştir.

Non-idempotent işlemler ise aynı işlemin tekrarlanması durumunda farklı sonuçlar üreten işlemlerdir. Yani bir isteği birden fazla kez çalıştırmak, her seferinde sistemin durumunu değiştirir. Örneğin, para transferi, sipariş oluşturmaveya e-posta gönderme gibi işlemler non-idempotenttir; çünkü aynı isteğin yinelenmesi bakiyenizi azaltır, yeni siparişler ekler veya birden fazla e-posta gönderir.

Bu yüzden non-idempotent işlemler daha dikkatli yönetilmelidir. Genellikle sistemler bu tür işlemler için “tek seferlik işlem kimliği (idempotency key)” gibi ek mekanizmalar kullanır. Böylece istemci aynı isteği tekrar gönderse bile, sunucu bunun bir kopya olduğunu anlayarak sadece ilkini işler.